زرین‌درختان اندیمشک؛ میراث سبزی که نفس‌هایش به شماره افتاده است

در گوشه‌ای از خوزستان، در اندیمشک، گنجینه‌ای پنهان از تاریخ طبیعی ایران آرام آرام به خاموشی می‌گراید. زرین‌درختان، کهنسالان سبزی که گواه قرن‌ها تاب آوری در برابر شرایط سخت بوده‌اند، امروز بی‌حفاظ رها شده‌اند و نفس‌های آخر را می‌کشند. سرنوشت این میراث طبیعی، پرسش‌برانگیز و درس‌آموز است.

مقایسه با گیاگان ناب جهانی
برخلاف بسیاری از نقاط جهان که برای حفاظت از تک‌درختان کهنسال و نادر خود به عنوان گنجینه‌های ژنتیکی و جاذبه‌های اکوتوریسمی تلاش می‌کنند، متأسفانه زرین‌درختان اندیمشک در انزوا و بی‌توجهی به سر می‌برند. برای نمونه، درختان کهنسال “بائوباب” در ماداگاسکار یا سکویای چند هزارساله در آمریکا، نه تنها به دقت حفاظت می‌شوند، بلکه به نمادهای ملی و جهانی تبدیل شده و سالانه میلیون‌ها گردشگر را جذب می‌کنند. این در حالی است که سرمایه‌های مشابه طبیعی در ایران، اغلب مهجور و در معرض تهدید قرار دارند.

ویژگی‌های منحصربه‌فرد یک گونه نادر
زرین‌درخت (با نام علمی احتمالی Cassia fistula یا گونه‌ای مشابه) درختی خزان‌کننده با ارتفاعی بالغ بر ۱۰ تا ۱۲ متر است که تنه‌ای با طرح‌های موجدار و منحنی‌وار دارد و برگ‌هایی شبیه به درخت انار. آنچه به این درخت هویت بخشیده، شکوفه‌های طلایی رنگ، بزرگ و خوشه‌ای آن در فصل بهار است که منظره‌ای کم‌نظیر و تماشایی خلق می‌کند.

ریشه‌هایی که در تاریخ و فرهنگ تنیده شده
شواهد و روایات محلی حاکی از آن است که قدمت این درختان به حدود ۸۰0 سال می‌رسد. این درختان نه تنها یک پدیده طبیعی، بلکه بخشی از حافظه تاریخی و فرهنگی مردم منطقه هستند. باورهای آیینی همچون بستن پارچه بر شاخه‌ها برای نذر و نیاز، یا پختن آش نذری در اعیادی مانند سیزده‌بدر در زیر سایه‌سار آنها، گویای پیوند ناگسستنی جامعه محلی با این موجودات سبز است. افسانه‌هایی چون جوان‌مرگ شدن کسی که شاخه‌ای از آن را بشکند یا تجسم فرشته‌ای در زیر آن، بر تقدس آن در نزد پیشینیان افزوده است.

وضعیت بحرانی؛ فراخوانی برای نجات
از جمعیت اصلی این درختان که روزگاری بالغ بر ۳۰ اصله بوده، امروز تنها ۱۶ اصله باقی مانده و مابقی خشک شده‌اند. حتی همین بازماندگان نیز در وضعیت نامناسبی به سر می‌برند و در معرض خطر نابودی کامل قرار دارند. نکته تاسف‌بار اینجاست که این گنجینه ژنتیکی منحصربه‌فرد، حتی دارای امکانات حفاظتی مانند یک حصار ساده نیز نیست و در منطقه مسکن مهر اندیمشک، بی‌پناه رها شده است.

سخن پایانی: فریاد سبزی که باید شنیده شود
نجات زرین‌درختان اندیمشک نیازمند عزمی ملی و اقدام فوری است.

• ثبت ملی: ضروری است این درختان بلافاصله در فهرست آثار طبیعی ملی ایران ثبت شوند تا از پشتوانه قانونی برای حفاظت برخوردار گردند.

• حفاظت فیزیکی: نصب حصار، تابلوهای شناسایی و هشدار، و استقرار نگهبان از اولین گام‌های ضروری است.

• بررسی کارشناسی: انجام مطالعات جامع توسط گیاه‌شناسان و اکولوژیست‌ها برای شناسایی عوامل تهدید و ارائه راهکارهای نجات.

• تبدیل به جاذبه گردشگری: با برنامه‌ریزی صحیح، این منطقه می‌تواند به یکی از قطب‌های اکوتوریسم استان تبدیل شده و ضمن حفظ درختان، برای منطقه اشتغال‌زایی کند.

فراموش نکنیم که مرگ هر یک از این درختان، تنها از بین رفتن یک گیاه نیست؛ بلکه محو شدن صفحه‌ای از تاریخ طبیعی و فرهنگی ایران زمین است. زمان برای نجات این میراث سبز به شدت محدود است.