فضای مجازی و روابط خانوادگی بیژن سلطانی زاده گسترش فن­آوری و ورود انواع وسایل ارتباط جمعی در میان خانواده­ها، ارزش­های اجتماعی آنان را تحت تأثیر قرار داده و موجب تغییراتی در رفتار و گفتمان افرادخانواده شده است.

از جمله مهم­ترین این فن­آوری­ها دسترسی آسان به اینترنت است که علاوه بر داشتن نقاط قوت، از ضعف­هایی نیز برخوردار است. خانواده، خشت بنای جامعه، کانون اصلی حفظ سنت­ها، هنجارها و ارزش­های اجتماعی است.

همچنین، شالوده استوار پیوندهای اجتماعی، روابط خویشاوندی و کانونی برای بروز و ظهور عواطف انسانی به شمار می­رود. امروزه در فن­آوری اطلاعات و ارتباطات، انقاب شگرفی به وجود آمده است.

بیژن سلطانی زاده

جان فیدر این انقاب را در جهان و در زندگی انسان­های روی کره زمین مؤثر می­داند که مبتنی بر رایانه و دارای آثار گسترده اقتصادی، سیاسی و فرهنگی است، یعنی از سویی طلاعات را به کالای تجاری و سودآور بدل کرده که مالکیت آن باعث قدرت می­شود و از سوی دیگر در شخصیت و هویت انسان­ها آثار ماندگاری بر جای مي­گذارد.

از جمله مسائلی که در انسجام خانواده مورد بررسی قرار می­گیرد، پايداری، روابط صمیمی افراد با يکديگر، با اعضای خانواده و ارتباط داشتن با آنان است. امروزه مسائل بسیاری با توجه به رشد فناوری، خانواده­ها را تحت تأثیر قرار داده است.

وسايل ارتباطی نوين که با هجوم بی­امان در خانه­ها راه يافته است، فاصله قابل توجهی بین افراد بوجود آورده است.اين فاصله و شکاف با دورساختن اعضای خانواده موجب کاهش انسجام در روابط خانواده شده است.

با تغییر بافت خانواده از شیوه سنتی به مدرن و تبديل خانواده­های گسترده به هسته­ای، وجود فناوری­های جديد،سبک و سیاق زندگی افراد نیز تغییر اساسی پیدا کرده است.

ظم و انسجام در خانواده دچار شتابزدگی­های زندگی ماشینی شده است و افراد به دلیل مشغله­ های زياد، فرصت کافی برای يکديگر ندارند و با هجوم زندگی آپارتمانی و مدرنیزه در شهرها، فرصتی برای گذران اوقات فراغت نمانده است.

از اين رو بهترين وسیله برای سرگرمی استفاده از فضای مجازی شده است و اين فضا بیش از آن که يک شبکه ارتباطی باشند و میزان ارتباط با افراد ديگر را افزايش دهد، بر فردگرايی و انزواطلبی افراد تأثیرگذار بوده­اند، فردگرايی در درون خانواده در حال شکل­گیری و خانواده اولین واحد اجتماعی است (آیمن، ۲۰۱۷).

بر طبق «نظریه‌ی کنش متقابل نمادین» بلومر این که انسان‌ها براساس معنایی که به هرگونه روالی نسبت می‌دهند، دست به عمل می‌زنند چارچوبی از روابط متقابل میان افراد در کنش به فضای مجازی در روابط افراد خانواده است.

در این مرحله روالی که فرد طی می‌کند بستگی به تفسیری خواهد داشت که او از موقعیت فضای مجازی دارد. اگر وجود فضای مجازی را بیهوده و برای روابط خانوادگی خود خطرناک بداند، احتمالاً تصمیم می‌گیرد خود را به مخاطره نیندازد و به سراغ آن نرود.

اما تفسیر کاملاً متفاوت از موقعیت فضای مجازی و نفی عمل آگاهانه آن به لحاظ اخلاقی منجر به تسری دادن رفتارهای مجازی به جای واقعیت های درون خانوادگی می­شود.

اما از آنجا که معانی در خلال کنش متقابل اجتماعی با دیگران تکوین می‌یابند. بنابراین، کسی روابط درون خانوادگی را قربانی فضای مجازی می­کند، از جانب کسی که مشوق چنین رفتارهایی‌اند، مورد تاکید به شمار می‌آید، در حالی که کسی که تلاش ارتباطات مجازی را بیهوده بداند، از جانب کسانی که چنین اعمالی را بی احتیاطی می‌دانند، فردی حسابگر و عاقل تلقی می‌شود.

براساس این کنش­ها، افراد هر چه را که دیگر اعضای خانواده می‌گویند خود به خود نمی‌پذیرند. آنان به ارزیابی مجدد دانسته‌ها و تجربیات خود در فضای مجازی ادامه می‌دهند و از این طریق می‌توانند دریافت‌های خود را از رویدادها بازسازی کنند و روال «طبیعی» کنش خانوادگی خود را شانسی تعیین کنند.

فضای مجازی و روابط خانوادگی بیژن سلطانی زاده

اما بر اساس نظریات گافمن کنش­های خانوادگی افراد در ارتباط با فضای مجازی،­ انسان‌ها را به بازیگرانی تبدیل می­کند که در محیط‌های اجتماعی با استفاده از لوازم صحنه (آرایش صحنه) و برای جلب رضایت مخاطبان خود، به ایفای نقش مجازی می‌پردازند.

به تعبیر گافمن، «فردی که به ایفای نقش در فضای مجازی می‌پردازد، به طور ضمنی از بینندگان می‌خواهد تا بازی او را، که مقابل آنها اجرا شده است، جدی بگیرند. از بینندگان خواسته شده است که باور کنند شخصیتی را که در فضای مجازی پیش رو دارند، فاقد همان ویژگی‌هایی است که نشان می‌دهد و نقشی را که اجرا می‌کند تأثیراتی را خواهد داشت که در فضای مجازی فاقد آن است.

به طور کلی، همه چیز همان طور که ظاهراً باید باشند، نیست. کاربرد این مفاهیم در زندگی کنونی و آتی و ارتباط این مفاهیم با زندگی مجازی بی شمار است. در همه‌ی موارد، بازیگر با اجرای نقش‌اش در جلوی صحنه می‌کوشد اجرای خوبی از خود نشان دهد. در پشت صحنه مجازی ممکن است رفتاری کاملاً متفاوت از فرد سربزند.

بیژن سلطانی زاده